| |
| 50 гадоў беларускай службы Радыё Свабода – успаміны пра Пятра Сыча. |
|
|
|
|
| Ганна Сурмач, Прага |
|
|
Удзельнікі: Галіна Руднік (Мюнхен)
Калі ў лютым 1954 году з Канады ў Мюнхен прыехаў доктар Вінцук Жук-Грышкевіч, каб распачаць працу па стварэньню беларускай рэдакцыі Радыё Вызваленьне, першым у штатныя супрацоўнікі ён запрасіў Пятра Сыча.
Пётра Сыч з 1951 году жыў у Нямеччыне, рэдагаваў беларускі сатырычны часапіс “Шарсьцень” і супрацоўнічаў з газэтай “Бацькаўшчына”, што выдавалася ў Мюнхене.
Сустрэча ў Мюнхене дзьвюх вядомых асобаў у асяродзьдзі беларускай эміграцыі была ня першай. Улетку 1940 году Вінцук Жук-Грышкевіч і Пятро Сыч разам сядзелі ў савецкай турме ў Полацку і з таго часу пасябравалі.
Кіраўнік Беларускай рэдакцыі добра ведаў пра адданасьць Пятра Сыча беларускай справе і лічыў, што менавіта такія людзі і павінны ствараць беларускае незалежнае радыё.
Пазьней у сваіх успамінах Жук-Грышкевіч так пісаў пра свайго сябра:
“Ні польская школа, ні асяродзьдзе польскіх урадоўцаў, ні нават польская афіцэрская школа і служба ў польскай арміі не змаглі вырваць ці зламаць беларускасьць Пятра Сыча. Яна моцна сядзела ў ім і выявілася вялікім патрыятызмам у ягонай шматгадовай, ня раз гераічнай, беларускай рабоце”.
Шлях да беларускасьці Сыча, як і ягоны жыцьцёвы шлях ўвогуле, ня быў лёгкім. Нарадзіўся і вырас ён у Заходняй Беларусі, у вёсцы Батурына Вілейскага павету ў сялянскай сям’і. Скончыў сямігадовую польскую школу і гімназію ў Вілейцы. У 1930 годзе яму ўдалося паступіць на вучобу ў Віленскі ўнівэрсытэт, там ён правучыўся два гады і быў вымушаны кінуць навуку з-за хваробы маці. Уладкаваўся на працу ўрадоўцам у польскую адміністрацыю. Пачаў друкавацца ў польскіх віленскіх газэтах. Далучыўся да беларускага руху, быў знаёмы з Тарашкевічам, Рак-Міхайлоўскім.
Пасьля так званага вызваленьня ў 1939 годзе Пётра Сыч быў арыштаваны савецкімі ўладамі. Гэтак і апынуўся ў Полацкай турме, а потым яму прысудзілі 10 гадоў лягеру і вывезьлі ў Комі. Праз год на падставе ўмовы з урадам Сікорскага, як польскі грамадзянін ён быў вызвалены і накіраваны ў Самарканд, дзе фармавалася польская армія. Гэта быў пачатак эміграцыі, зь якой вярнуцца на Радзіму яму ўжо не давялося.
Вернемся ж у Мюнхен 1954 году. Пятро Сыч зь вялізным энтузіязмам ўзяўся за новую працу, укладаў у яе ўвесь свой талент і душу. Ён быў аўтарам тэксту звароту, зь якім першы раз выйшла да слухача 20 траўня 1954 году беларуская рэдакцыя Радыё Вызваленьне, цяперашняя Свабода. Называўся ён “Азымут сэрца”.
Сёньня мы запрасілі да размовы спадарыню Галіну Руднік зь Мюнхену – былую супрацоўніцу беларускай рэдакцыі Радыё Вызваленьне. Яна прыехала ў Мюнхен з Амэрыкі празь месяц пасьля таго, як пачало працаваць наша беларускае радыё.
(Сурмач: ) “Спадарыня Галіна, Вам давялося быць амаль што ў першым складзе рэдакцыі. Як Вы сёньня ўспамінаеце пра сваіх калегаў, у прыватнасьці пра Пётру Сыча?”
(Руднік: ) “Пётра Сыч, я яго называла Пятрусь, на выгляд быў вельмі хмуры, маўклівы. Твар ягоны быў увесь ў зморшчынках. Але гэта быў цудоўны чалавек! Ён быў вельмі чулы, меў вельмі добрае сэрца. Ён заўсёды ўсім спачуваў, дзе якая бяда, усё роўна ў каго. Цудоўны быў чалавек! І быў вельмі таленавіты. Ён праславіўся сваёй першай перадачай "Азымут сэрца". Перадача настолькі зрабіла ўражаньне нават на амэрыканскае начальства, што яны параілі ўсім рэдакцыям перакласьці гэты тэкст на свае мовы і перадаць у эфіры. І калі я не памыляюся, то амаль што ўсе рэдакцыі ў перакладзе на свае мовы, можа трохі скараціўшы, перадалі гэты скрыпт. Усе кінуліся ў слоўнікі глядзець, што гэта такое – азымут, бо ніхто не ведаў”.
Веды, набытыя ў гімназіі й унівэрсытэце, спатрэбіліся Пётру Сычу ў новай працы, бо ён, фактычна, быў галоўным творчым штатным супрацоўнікам беларускай рэдакцыі.
(Руднік: ) “Пятрусь, ён наагул быў вельмі адукаваны. Адчувалася такая салідная адукацыя, у гісторыі, у антычнай гісторыі. Пісаў вельмі добрыя скрыпты. Ён быў адным з галоўных, пісаў арыгінальныя тэксты. Тады была магчымасьць перакладаць, начальства нават вельмі любіла. Пераважна, тады з расейскай мовы перакладалі, гэта было прасьцей. А Пятрусь – не, ён пісаў арыгінальныя скрыпты на палітычныя тэмы.
Ён быў зацяты антыкамуніст, ненавідзеў савецкую ўладу, быў абсалютна бескампрамісным у гэтым пытаньні, як і ў іншых. Гэта быў патрыёт беларускі да мозгу касьцей. І дзеля таго, што ён быў такі, што ў яго так адчувалася гэтая нянавісьць да савецкай улады, зразумела, што галоўны рэдактар доктар Жук-Грышкевіч мусіў зьвяртаць увагу на тое, каб ні ў якім выпадку гэтая нянавісьць не павінна была выяўляцца ў эфіры, бо гэта было строга забаронена.
Ён быў вельмі здольны фэльетаніст, меў цудоўнае адчуваньне гумару. Тады ў нас была модная кітайская тэма, дык тут ён разыходзіўся, нават трошкі хуліганіў, стараўся прыдумаць розныя кітайскія імёны. Я адразу адчувала і казала :"Пятрусь, што гэта?" Ён зусім нявінна глядзеў: "А што такое?", як быццам бы не разумеў заўвагу.
Але ён не пераносіў крытыкі ў адрас сваіх скрыптаў, мог так абразіцца і сказаць: "Ну, добра, дык я цяпер буду толькі перакладаць і ўсё". І некалькі дзён сапраўды нічога не пісаў, пасьля адыходзіў і зноў пісаў”.
(Сурмач: ) “За што яго крытыкавалі?”
(Руднік: ) “Крытыкавалі за рэзкасьць гэтую, за гэтую нянавісьць.У яго заўсёды такая злосьць выяўлялася і заўсёды стараліся зьмякчыць і гаварылі яму: "Пятрусь, у нас гэта няможна, гэта не "прадрашэнства". Калі насельніцтва Беларусі вырашыць, што савецкая ўлада для іх добрая, дык яна застанецца". Зразумела, ён з гэтым не пагаджаўся, заўсёды рэзка гаварыў "Крэмль". А слова "Крэмль", або "Масква вырашыла" увогуле нельга было ўжываць. Калі хацелі нешта сказаць, што там робіцца, то патрэбна было гаварыць "савецкія ўлады" ці "савецкія кіраўнікі".”
Гэтую злосьць у стаўленьні да савецкіх уладаў, як мы ўжо ведаем, спарадзілі ў ім савецкія турмы, дзе на допытах Пятру Сычу выбілі ўсе зубы.
Аднак, як успамінае Галіна Руднік, Пятро Сыч быў чалавекам вясёлым, з пачуцьцём гумару.
(Руднік: ) “Ён быў вельмі здольны карыкатурыст, ён мог карыкатуру за дзьве хвіліны зрабіць. Мне асабліва часта даставалася. Вось толькі сядзеш, задумаесься, возьмеш алавік, можа каля вуха патрымаеш, а ён ужо кладзе табе на стол карыкатуру – на ёй намалявана, як Галіна вялікім алавіком калупае сабе ў вушах. Ён мог маляваць гэтыя карыкатуры, алавіком, атрамантам, чым хочаце.
Друкаваў ён на машынцы двума пальцамі, але так моцна, што дзіркі былі на паперы. Я калі прыехала, я друкавала лепей, і ён вельмі любіў мне дыктаваць тэксты. І тут мы зь ім часта спрачаліся, бо ён часта ўжываў палянізмы. Я памятаю вялікую сварку з-за слова "сукцэс", ён любіў гэта слова. Я кажу: "Пятрусь, там жа не зразумеюць". "Што ты кажаш, сукцэс – усе ведаюць, што гэта такое". Я кажу, што гэта па-беларуску "посьпех", а ён спрачаецца, што гэта па-расейску, ад слова "успех".”
Па вайне шмат з тых, хто перажыў гэтыя цяжкія часы, мелі за сабою драматычны шлях, страты. Пятро Сыч таксама ваяваў.
З Самарканда ў складзе Арміі Андэрса паручнік Пятро Сыч трапіў на фронт у Італію, і там яму давялося ваяваць пад Монтэ Касына. Цягам вайны быў чатыры разы паранены.
(Сурмач: ) “Спадарыня Галіна, ці адчувалася, што гэты чалавек быў баявым афіцэрам?”
(Руднік: ) “Адчувалася, але неяк пра гэта мала гаварылі. Адчувалася, што ён шмат перажыў, але дакладна я ня ведала. Не любіў ён пра гэта распавядаць”.
Пра перажытае пад Монтэ Касына Пятро Сыч адважыўся распавесьці толькі напрыканцы жыцьця. За год да ягонай сьмерці, з чэрвеня 1963 году газэта “Бацькаўшчына” друкавала ягоную аповесьць “Сьмерць і салаўі”. Гэта бадай што адзіны мастацкі твор пра гераічную старонку мінулай вайны, якая прынесла славу і беларусам.
Паслухаем урывак з аповесьці, дзе аўтар распавядае пра свае адчуваньні перад пачаткам баявой апэрацыі.
“Сьвітае. З-за гораў вылазіць сонца. Сонца! Жыцьцядайная стыхія! Сонца вітаюць гімнамі. Пра сонца напісалі столькі паэмаў. Але, вось у гэтых умовах сонца выпаўзла нашым найгоршым ворагам. У цесным яры няма дзе схавацца. А яно пячэ. Італія – краіна сонца, віна, каханьня і песьні. І вось ніколі я так не праклінаў сонца, як у гэтым паршывым яры.
Палкоўнік склікаў афіцэраў. Гаварыў коратка. Сёньня 11 травеня а 23-й гадзіне пачнецца акцыя, якая паводле штабовага коду называецца “гэнкэр”. Гэта па-ангельску крык дзікіх гусей, якія вяртаюцца з выраю. Ці гэты назоў быў выпадковы, ці можа нехта ў штабе падумаў пра нас, якія праз тры кантынэнты, празь дзесяткі краінаў ішлі і марылі, што вернемся з выраю ў свае гнёзды…
Ролі разьмеркаваныя й падзеленыя. Застаецца некалькі гадзін чакаць на “гэнкэр” – крык дзікіх гусей – і ісьці перамагаць ці паміраць”.
Магчыма, што перажытае пад час вайны і было прычынаю таго, што Пётра дазваляў сабе часам выпіць лішні келіх баварскага піва.
(Руднік: ) “Ён любіў выпіць, піў піва пераважна, а часам і мацней нешта. Але гэта ягонай працы абсалютна не перашкаджала, я нават сказала б, што можа і натхняла. Пасьля працы яны з калегамі, яны ўсе яшчэ былі нежанатыя, Марговіч, Цьвірка хадзілі ў кабачкі. Але, як бы ён шмат ня выпіў напярэдадні, на наступны дзень ён пунктоўна быў на працы. Вельмі адказны быў. У канцы тыдня можа выпівалі больш і кульмінацыйным пунктам быў, так званы, "танец скарпіёнаў". Як добра падпівалі, яны выходзілі ў кабачку на пляцоўку і пачыналі такія рухі, як барацьба скарпіёнаў”.
(Сурмач: ) “Гэта ў звычайныя дні так бавілі вольны час, а на сьвяты?”
(Руднік: ) “Хоць нас было мала мы заўсёды сьвяткавалі 25 Сакавіка, Слуцкае паўстаньне. І на Радыё былі розныя сьвяты. Ён заўсёды быў, ён быў вялікі патрыёт. Сьпяваць – не сьпяваў. Ён быў досыць такі сьціплы, ніякіх прамоваў публічных ніколі не гаварыў, ціхенька сядаў. Мог верш напісаць. Мне даставалася таксама часта, я маю некалькі вершаў”.
(Сурмач: ) “Дарэчы, праглядаючы газэту “Бацькаўшчына” я там знайшла верш Пятра Сыча, прысьвечаны Галіне Ганчарэнка. Гэта Вашае дзявочае яшчэ тады прозьвішча. Ці ня быў ён часам у Вас закаханы?”
(Руднік: ) “Ну, відаць, трохі нешта было, але не ўзаемна. У яго была жанчына Эльза, зь якой ён быў разам, і я старалася не ствараць нагоды, каб яна перажывала. Яны ўрэшце пабраліся шлюбам. Дзяцей у іх не было. Мне было 24 гады, ён быў шмат старэйшы за мяне”.
18 студзеня 1962 году Пётра Сыч адзначыў сваё 50-годзьдзе. Супрацоўнікі беларускай рэдакцыі цёпла віншавалі калегу і сябра, а газэта “Бацькаўшчына” зьмясьціла юбілейны артыкул зь ягоным фотаздымкам, дзе зычылі “Сто год юбіляру!”
Аднак лёс адмераў яму яшчэ толькі два з паловаю гады жыцьця.
Яны былі, як і ранейшыя, напоўненыя працай дзеля таго, каб жыло свабоднае беларускае слова, каб далятала яно ў паняволеную Беларусь і супрацьстаяла магутнаму прэсінгу савецкай ідэалягічнай прапаганды.
Памёр Пётра Сыч 20 чэрвеня 1964 году.
(Руднік: ) “Ён працаваў да самага канца. У 1964 годзе ён яшчэ працаваў. Пасьля сказалі, што Пятрусь захварэў. Я тады якраз нарадзіла дзіця і была ў шпіталі, так што ня ведаю, як сталася. Нават на паховінах не была”.
Галіна Руднік – адна зь нямногіх, хто асабіста ведаў Пётру Сыча. Бальшыня ягоных паплечнікаў не дажылі да гэтага часу. Усе разам яны запачаткавалі справу, якая жыве і да сёньня. |
|
|
|
 |
11 Траўня 2004 